अधिकार 81-90

Thirukkural in Sanskrit (तिरुक्कुरळ् – संस्कृतानुवाद)

२. राजधर्माध्याय

अधिकार: ८१. प्राक्तनस्नेह:
८०१	चिरस्निग्धेन सौहार्दत् कृतं दोषं गुणं तथा । सोढ्‍वा तथैव स्वीकार: चिरस्नेहस्य लक्षणम् ॥
८०२	यथेच्छं मित्ररचितं स्नेहस्याङ्गं तदिष्यते । तस्मात् तत्कृतकार्यस्य स्वीकृतिर्महतां गुण: ॥
८०३	स्वन्त्र्यात् मित्ररचितं कार्यं नाङ्गीक्रियेत् चेत् । तेन साकं कृता मैत्री तदा व्यर्था भविष्यति ॥
८०४	स्ववाञ्छितं च स्वातन्त्र्यात् सुहृत् कुर्याद्यदि स्वयम् । अङ्गीकृत्य च तत्कार्यश्लाघनं महतां गुण: ॥
८०५	स्वातन्त्र्यमथवा ऽज्ञत्वं वक्तव्यं तत्र कारणम् । स्ववाञ्छितविरोधेन सुहृत् कार्यं करोति चेत् ॥
८०६	पुरा परिचितं मित्रं खेदे प्राप्तेऽपि तत्कृते । न कदाचिद्विमुञ्चन्ति स्नेहधर्मवशंगता: ॥
८०७	प्रेम्णा चिरात् स्नेहवद्भि: कदाचित् खेददायके । कार्ये कृतेऽपि सुहृदां तेषु प्रीर्तिन हीयते ॥
८०८	पूर्वमित्रकृतं दोषमुच्यमानं परैरपि । अश्रुण्वतो मित्रकृतो दोष: सुदिनतां व्रजेत् ॥
८०९	स्वातन्त्र्येण चिरान्मत्रीं कुर्वता केनचित् सह । सौहार्दं न त्यजेद्यस्तु लोकस्तं बहु मानयेत् ॥
८१०	कृतेऽपि दोषे सौहार्दत् सोढ्‍वा तं सुहृद: स्वयम् । य: स्याच्छ्रेष्ठगुणोपेत: श्लाघ्यते रिपुणापि स: ॥

अधिकार: ८२. निर्गुणजनमैत्री
८११	दुर्गुणा: प्रीतिसम्पन्ना इव कुर्युश्च मित्रताम् । त्यागो दुर्गुणमैत्र्यास्तु वर: स्यात् तस्य वर्धनात् ॥
८१२	स्वार्थाय कुर्वत: स्नेहं कार्यन्ते तद्विमुञ्चत: । असमथस्य सौहार्दं सर्वदा निष्प्रयोजनम् ॥
८१३	धनैकलक्ष्या गणिका: तस्करा: परवञ्चका: । लाभौकलक्ष्या: स्निग्धाश्च त्रयस्तुल्यगुणान्विता: ॥
८१४	पतिं भूमौ पातयित्वा धावता वाजिना समम् । सुहृत् साहयं न कुर्याच्चेत् ऐकान्त्यं वरमिष्यते ॥
८१५	अप्रयोजकरा नीचजनमैत्री विगर्हिता । तादृशस्नेहकरणात् स्नेहभावो वर: किल ॥
८१६	मूढै: साकं दृढस्नेहकरणात्, ज्ञानिभि: सह । विरोध: कोटिसंख्याकलाभं नूनं प्रयच्छति ॥
८१७	वहिर्हास्यपरै: साकं मैत्र्यां यज्जायते सुखम् । रिपुमूलसुखं तस्मात् दशकोटिगुणाधिकम् ॥
८१८	सुसाध्यकार्ये दुस्साध्यमिव य: सुहृदाचरेत् । तेन साकं स्थितां मैत्रीमनुत्तवैव परित्यज ॥
८१९	उक्त्वैकं वचसा कार्यमन्यत् कोयेन कुर्वता । मैत्री कृता तु स्वप्नेऽपि व्यसनं जनयिष्यति ॥
८२०	गेहे रहसि संस्तुत्य सभायां जनमण्डले । मैत्री निन्दयता साकं सर्वथा न विधीयताम् ॥

अधिकार: ८३. आन्तरस्नेहशून्यता
८२१	हार्दस्नेहविहीनस्य बाह्यस्नेहं वितन्वत: । मैत्री भग्ना भवेत् स्वर्णमय:खण्डगतं यथा ॥
८२२	चित्ते सौहार्दहीनस्य मित्रवन्नटतो बहि: । सौहार्दमङ्गनाचित्तसमं परिणतं भवेत् ॥
८२३	अधीतेष्वपि शास्त्रेषु हार्दमैत्र्या प्रवर्तनम् । नैव साध्यं भवेत्तेषां ये भवन्ति विरोधिन: ॥
८२४	बहिर्हास्यमुखो भूत्वा चित्ते द्रोहं चिकीर्षत: । वञ्चकस्य तु सौहर्दं दूरे कुरु भयान्वित: ॥
८२५	कृत्वान्यभावं मनसि स्नेहमाचरतो बहि: । श्रुत्वा वार्तां च कार्येषु प्रवृत्तिर्न वरा मता ॥
८२६	विरोधिनो मित्रसमं हितं वाक्यं ब्रुवन्तु वा । अथापि तद्वचोभङ्ग्या तत्त्वं ज्ञायेत शीघ्रत: ॥
८२७	प्राप्यापि नम्रतां चाप: स्वभावाद् दु:खदो यथा । विनयाढ्यं शत्रुवाक्यं तथानर्थकरं भवेत् ॥
८२८	शत्रोरञ्जलिमश्येऽपि छन्न: स्यात् कठिनायुध: । तथा शत्रोरश्रुपात: क्रूरायुधसमो भवेत् ॥
८२९	भूत्वा बहि: स्निग्धसमो दूषयेद् हृदयेन् य: । तमेव मार्गमाश्रित्य तस्य मैत्रीं विनाशय ॥
८३०	शत्रुभि: सह मैत्र्यां च प्रसक्तायां मुखे परम् । प्रसर्श्य मैत्रीं हार्दां तां मैत्रीं छिन्धि निरन्तरम् ॥

अधिकार: ८४. मौढ्यम्
८३१	क्षेमदायककार्यस्यपरित्यागस्तथैव च । अनर्थप्रदकार्यस्य स्वीकारो मौढ्यलक्षणम् ॥
८३२	नानाविधेषु मौढ्येषु मौढ्यं तच्छिखरायते । यच्छास्त्रनिन्दिते हेये दुराचारे तु भोग्यधी: ॥
८३३	लज्जाविहीनता प्रेमशून्यता श्रेष्ठवस्तुनि । नैराश्यं निर्विवेकत्वमिमे मौढ्यगुणा मता: ॥
८३४	शास्त्रण्यधीत्य तत्त्वार्थान् बुध्वा चोक्त्वा परान् प्रति । यस्तु नाचरते तेन समो मूढो न विद्यते ॥
८३५	यत्यापं नरकं दद्यात् भावि सप्तसु जन्मसु । तत्पापमखिलं म्ढ: करोत्यत्रैव जन्मनि ॥
८३६	अजानता क्रियातत्त्वं मूढेनारब्धकर्म तु । विघ्नितं नैति पूर्णत्वं कर्तारमपि नाशयेत् ॥
८३७	मूढस्य यदि लभ्येत् धनं तेन परे जना: । प्राप्नुयु: सकलं सौख्यं न लाभो बन्धुमित्रयो: ॥
८३८	मूढो धनं प्राप्नुयाच्चेत् पित्तस्य पिबत: सुराम् । या तून्मादकरावस्था मूढ: प्राप्नोति तां दशाम् ॥
८३९	मूढै: साकं वियोगेन दु:खं कस्यापि नोद्भवेत् । तस्मान्मूढेन मैत्री तु भवेदानन्दायिनी ॥
८४०	अमेध्यस्पृष्टपादस्य पर्यङ्के क्षालनं विना । निक्षेपतुल्यं, मूढस्य विद्वद्गोष्ठीप्रवेशनम् ॥

अधिकार: ८५. अल्पज्ञत्वम्
८४१	विद्यमानेष्वभावेषु ज्ञानाभावो व्यथाकर: । अन्याभावान् वेत्ति लोको णाभावत्वेन् सर्वदा ॥
८४२	अल्पज्ञ्: प्रीतिसंयुक्तो धनमर्पयनीति यत् । न तत्रान्यत् कारणं स्याद् गृहीतु: पुण्यमन्तरा ॥
८४३	यावान् खेद: शत्रुवर्गैरुत्पद्येत ततोऽधिकम् । प्राप्नुयु: खेदमल्पज्ञा: स्वीयाज्ञानबलात् स्वयम् ॥
८४४	'ज्ञानवानहमस्मी'ति यो वाज्ञानकृतो मद: । स एवाल्पज्ञशब्देन प्रकृते सम्प्रकीर्त्यते ॥
८४५	अल्पज्ञो यदि तु ब्रूयादनधीतमधीतवत् । तदा क्षुण्णमधीतेऽपि विषये संशयो भवेत् ॥
८४६	स्वदोषवरणे यत्नहीन: स्वल्पमतिर्नर: । मुख्यं गोप्यं स्थलं त्यक्त्वा यथान्याच्छादको भवेत् ॥
८४७	परोक्तगोपनीयार्थान् प्रमादादीरयन् बहि: । अल्पज्ञ: स्वस्य नानर्थान् स्वयमेव समानयेत् ॥
८४८	सत्कार्यं य: परैरुक्तं न कुर्याद्वेत्ति न स्वयम् । तस्याल्पबुद्धे: प्राणा: स्यु: आन्तमामयरूपिण: ॥
८४९	अल्पज्ञस्योपदेष्टा तु स्वयमल्पो भवेन्नर: । अल्पज्ञो मूढविश्वासाद् भासते ज्ञानवानिव ॥
८५०	अस्तीति सद्भिरुक्तार्थान् नास्तीत्येव वदेञ्च य: । मर्त्यरूपागतं भूतं तं मन्यन्ते नरा भुवि ॥

अधिकार: ८६. भेदबुद्धि:
८५१	समेषां प्राणिवर्गाणामितरै: प्राणिभि: सह । दुर्गुणं मेलनाभावरूपं मेदो विवर्घयेत् ॥
८५२	अनिच्छन् सङ्गमं कश्चित् करोत्वन्यस्य चाप्रियम् । तस्याप्यनिष्टकरणान्निवृत्ति: श्लाघ्यते नृणाम् ॥
८५३	हृदयाद्भेदभावाख्यरोगं दु:खप्रदायकम् । बहिर्निष्कासयन् कश्चित् शाश्वतीं कीर्तिमश्‍नुते ॥
८५४	दु:खानामादिमं दु:खं भेदज्ञानाभिधं नर: । नाशयन् स्वयमाप्नोति सुखानामुत्तमं सुखम् ॥
८५५	मेदज्ञानाख्यदोषेण ये भवेयुर्न दूषिता: । तान् जेतुं भुवि शक्ता: स्यु: केवाऽस्मिन धरणीतले ॥
८५६	भेदबुद्धिं समालम्ब्य वर्तनं वरमित्यपि । तिष्ठतो जीविते सम्पत् क्षीयते नश्यति स्वयम् ॥
८५७	भेदज्ञानाख्यदुर्बुद्धिसमेता जयदायकान् । नीतिशास्त्रोक्ततत्त्वार्थान् ज्ञातुं न प्रभवन्ति ते ॥
८५८	भेदबुद्धिं ये त्यजन्ति तेषां भाग्यं विवर्घते । वशा ये भेदभावस्य ते त्वनर्थानवाप्नुयु: ॥
८५९	श्रेय:सम्प्राप्तिवेलायां न  स्मेरेद्भेदभावनाम् । अश्रेय:प्राप्तिवेलायां भेदबुद्धिं ध्रुवं त्यजेत् ॥
८६०	भेदज्ञानेन चैकस्य बह्वनर्था भवन्ति हि । सौहार्दान्नितिरूपाख्यभाग्यं जायेत कस्यचित् ॥

अधिकार: ८७. शत्रुनिर्णय
८६१	आत्मनोऽपि बलाढ्यैस्तु वैरभावो विमुच्यताम् । न त्याज्यं सर्वदा वैरं स्वस्मादल्पबलान्वितै: ॥
८६२	स्वाश्रितेषु प्रीतिहीनो सैन्यादिबलवर्जित: । स्वयं च बलहीनश्‍चेत् कथं शत्रून् विजेष्यति ॥
८६३	भेतव्ये भयहीनस्य ज्ञातव्यं चाप्यजानत: । अदातुर्मित्रहीनस्य सुलभा शत्रुवश्यता ॥
८६४	सर्वत्र सर्वदा सर्वै: स जेतुं सुलभो भवेत् । य: क्रोधवशमापन्नस्त्वशक्तश्‍चित्तनिग्रहे ॥
८६५	अज्ञात नीतिशास्त्राणामकर्ता शास्त्रकर्मणाम् । अभीरुरपवादानां निर्गुण: स्याद्रिपोर्वशे ॥
८६६	स्वपरज्ञानविध्वंसकारणक्रोधसंयुत: । विजृम्भत्कामनिचयुक्त: क्षीयेत् सत्वरम् ॥
८६७	स्वारब्धस्यैव कार्यस्य विरुद्धं कुरुते च य: । वैरं सम्पाद्यतां तेन साकमर्थं प्रदाय वा ॥
८६८	अगुणी दोषभाङ् मैत्रीं न केनापि स विन्दते । तदेव मैत्रीराहित्यं रिपणां जयदं भवेत् ॥
८६९	अज्ञातनीतिशास्त्रार्थै: कार्यसाधनभीरुभि: । रिपुर्भियुद्धकर्ता तु जित्वा श्रेष्ठसुखं व्रजेत् ॥
८७०	अज्ञातनीतिशास्त्रैस्तु साकं वैरं फलप्रदम् । तथा कर्तुमशक्तो यस्तस्य कीर्तिर्न सिध्यति ॥

अधिकार: ८८.विरोधतत्त्वपरिज्ञानम्
८७१	वस्तुत: परिहासार्थमप्यनर्थप्रदायक: । विरोधस्तु न केनापि न कदाचिच्चिकीर्ष्यताम् ॥
८७२	चापाख्यलाङ्गलकरै: वीरैर्वैरं न दु:खदम् । वागाख्यलाङ्गलकरैर्बुधैर्वैरं न साम्प्रतम् ॥
८७३	नानाजनविरोधी यो बन्धुमित्रविवर्जित: । उन्मत्तपुरुषाच्चापि ज्ञानहीन: स गण्यते ॥
८७४	वैरिणोऽपि सुहृद्‌भूतान् कुर्वन् श्लाघ्यगुणान्वित: । यो भवेत् तत्प्रभावस्य वश्यं स्यात् सकलं जगत् ॥
८७५	एकस्य निस्सहायस्य यद्युभौ तु विरोधिनौ । सन्भवेतां तयोरेकं मित्रं कुर्वीत् तत्क्षणात् ॥
८७६	त्वया रिपुर्भवेद् ज्ञातस्त्वज्ञातो वा पुरा भृशम् । क्लेशे प्राप्ते तु माध्यस्थ्यभावमालम्ब्य पश्य तम् ॥
८७७	नूत्नमित्रस्य सविधे स्वदु:खं न निवेदयेत् । शत्रूणां सन्निधौ स्वीयदौर्बल्यं न प्रकाशयेत् ॥
८७८	स्वसत्त्ववर्धक: कार्यतत्त्वज्ञो निजरक्षक: । यदि कश्चिद्भवेत्तस्य शत्रवो लयमाप्नुयु: ॥
८७९	बालकण्टकवृक्षस्य छेदनं सुलभं भवेत् । स एव वृद्धश्छिन्नश्चेत् छेत्तुश्छिन्नो भवेत्कर: ॥
८८०	गर्वो रिपुणामादौ न हन्यते केनचिद्यदि । श्वासग्रहणकालं च न शक्यं तेन जीवितुम् ॥

अधिकार: ८९. आन्तरवैरम्
८८१	रोगप्रदे यदि जलच्छाये त्याज्ये यथा जनै: । ज्ञातयो दु:खदास्तद्वत् त्यज्या ह्यान्तरवैरिण: ॥
८८२	असितुल्यान् व्यक्तशत्रून् दृष्ट्‍वा भीति: कुतो वृथा । बन्धुवेषान् गूढशत्रून् दृष्ट्‍वा मेतव्य मेव हि ॥
८८३	गूढशत्रुभयादात्मरक्षणं युज्यते सदा । अन्यथा नाशमाप्‍नोति सूचीच्छिन्नघटो यथा ॥
८८४	असंस्कृतमनस्केन गूढवैरं भवेद्यदि । बन्धुनाशकरान् दोषान् तदा प्राप्‍नोत्ययं जन: ॥
८८५	बान्धव्यमूलकं गूढवैरं भवेद्यदि: । मरणान्तानि दु:खानि लभते तत एव स: ॥
८८६	स्वाश्रितेष्वान्तरं वैरं य: कश्चित्कुरुते यदि । न तस्य मरणाभावो भविष्यति कदाचन ॥
८८७	बहिर्यथा ताम्रखण्डौ युक्तौ स्यातां न चान्तरा । तथाऽन्त:शत्रवोऽन्योन्यं बहिर्युक्तौ न वै हृदा ॥
८८८	अन्तर्विरोधिनां वंशो बलहीन: क्रमाद् भवेत् । अय:पिण्ड: कृपाणेन घृष्टो नाशं व्रजेद्यथा ॥
८८९	स्वल्पमप्यान्तरं वैरं लोके भग्नतिलोपमम् । कुलनाशकरानिष्टं महान्तं जनयेत् किल ॥
८९०	लोके भिन्नमनस्तत्त्वैर्मानवैस्सह जीवनम् । एकत्रैव गृहे सर्पै: सहवाससमं भवेत् ॥

अधिकार: ९०. महात्मनिन्दानिराकरणम्
८९१	आत्मरक्षासाधनेषु श्रेष्ठं तत् तु प्रकीर्त्यते । यत्कार्यसाधनपटो: सामर्थ्यस्य परिग्रह: ॥
८९२	महात्मनां तु विषये क्रियमाणा तिरस्कृति: । कस्यचित्सकलं दु:खं प्रददाति न संशय: ॥
८९३	शत्रुनिर्मूलनकृतिमिच्छामात्रेण कुर्वता । राज्ञा सह कुरु द्वेषं यदि त्वं नाशमिच्छसि ॥
८९४	समं बलवता वैरं क्रियते यद्धि दुर्बलै: । हन्तुर्यमस्य हस्ताभ्यामाह्वानसदृशं हि तत् ॥
८९५	क्रूरसत्त्वसमायुक्तभृपक्रोधवशं गत: । आत्मनो रक्षणं तस्मात् कुत्र गत्वा करिष्यति ॥
८९६	दग्धोऽपि वह्निना कश्चित् कदाचिज्जीवितुं क्षम: । महातामपकारी तु जीवितुं न भवेत् क्षम: ॥
८९७	महात्मा सुतप:शील: कुप्वेद्यदि महीपतिम् । तस्य भॄपस्य वित्तेन साम्राज्येनापि किं फलम् ॥
८९८	महद्भि: शैलसदृशै: शप्ता ये भुवि पार्थिवा: । स्थिरप्रतिष्ठा: सन्तोऽपि क्षीयन्ते ते सबान्धवा: ॥
८९९	नानाव्रतपरा: सन्त: कुप्यन्ति किल यं प्रति । देवेन्द्रो वा भवत्वेष: स्थानाद्भ्रष्ट: पतत्यध: ॥
९००	नानातपोबलवतां प्राप्ता ये कोपपात्रताम् । भूपास्ते बलवन्तोऽपि लभेरन् विलयं क्षणात् ॥

====================================================================