अधिकार 51-60

Thirukkural in Sanskrit (तिरुक्कुरळ् – संस्कृतानुवाद)

२. राजधर्माध्याय

अधिकार ५१. विमृश्यविश्वसनम्
५०१	धर्मकामार्थभीत्याद्यै: उपायै: सुपरीक्ष्य तान् । लब्धप्रत्ययवान् भूप: कार्ये भ्रुत्यान् नियोजयेत् ॥
५०२	निर्दोषित्वं कुलीनत्वं लज्जा पापेषु भीरुता । एतैर्गुणैतान् राजा विश्वसेन्निजसेवकान् ॥
५०३	पूर्वोक्तदोषशून्येषु पण्डिताग्रेसरेष्वपि । विचार्यमाणेत्वज्ञानं नूनं द्रष्‍टुं हि शक्यते ॥
५०४	दोषं गुणं वा कस्मिश्चित् स्थितं विज्ञाय तत्त्वत: । ग्राह्य: स्याद् गुणभूयिष्ठ: त्याज्यो विविधदोषभाक् ॥
५०५	महत्वं कस्यचित् पुंसो नीचत्वमपरस्य च । ज्ञातुं तयोर्वृत्तिरेव निकषोपलतां व्रजेत् ॥
५०६	न कुर्यात्प्रत्ययं बन्धुविंहीनेषु जनेष्विह । बन्धुबन्धविहीनत्वात् न निन्दां गणयन्ति ते ॥
५०७	कृत्वा प्रत्ययमज्ञेषु तेषां कार्ये नियोजनात् । न केवलं कार्यहानिरज्ञतां विन्दते नृप: ॥
५०८	उदासीनान् प्रत्ययेन य: कार्येषु नियोजयेत् । न केवलमयं नश्येत् किन्तु भाविपरम्परा ॥
५०९	विमृश्य विश्वसेत् सर्वान् विचारानन्तरं पुन: । अविश्वासं विना तेषां युक्तं कार्येषु योजनम् ॥
५१०	अविमृश्यैव विश्वास: विमृष्टस्य परिग्रहे । अविश्वास: इतीत्येतदुभयं खेददायकम् ॥

अधिकार ५२. विमृश्य कार्यकरणम्
५११	शुभाशुभे परामृश्य शुभकार्यैककारिणम् । पुरुषं योजयेत् कार्ये निर्भयं पृथिवीपति: ॥
५१२	आयमार्ग परामृश्य धनं सम्पाद्य भूरिश: । तद्रक्षको विना विघ्नं राजकार्ये नियुज्यताम् ॥
५१३	ज्ञानं प्रीतिरकालुष्यं निराशा धनसञ्चये । गुणैरेतै: समायुक्तो राजकार्ये नियोज्यताम् ॥
५१४	जिता गुणपरीक्षायां तत: स्थाने नियन्त्रिता: । अन्ते केचित् स्थानदोषात् जायन्ते दुष्टबुद्धय: ॥
५१५	बुध्वोपायं विघ्नराशिमपोह्य कृतिसाधने । समर्थमन्तरा नान्यं राजकार्ये निवेशयेत् ॥
५१६	कर्तुर्गुणं क्रियातत्त्वं कालस्याप्यनुकूलताम् । सम्यग्विज्ञाय कार्येषु नरो योज्यो नराधिपै: ॥
५१७	अनेन हेतुना कार्यमेतत् कर्तुमयं क्षम: । इत्थमालोच्य तत्कार्ये स एव प्रेर्यतां नृपै: ॥
५१८	स्वकार्यसाधनार्हश्चेत् काश्चित्तस्मिन् क्रियाभरम् । निक्षिप्य राज्ञा दातव्यं स्वातन्त्र्यं कार्यसाधने ॥
५१९	बन्धुवत् स्वीकृतं कार्यं कुर्वन्तं प्रेमपूर्वकम् । दूरीकरोति दुर्वाधात् यस्तु तं विसृजेद्रमा ॥
५२०	तृप्तेषु कर्मकारेषु लोक: स्यात् क्लेशवर्जित: । तत्तर्पणविधौ राज्ञा यत्न: स्वीक्रियतां सदा ॥

अधिकार् ५३. बन्धुप्रीति
५२१	नष्टायामपि सम्पत्तौ सम्बन्धं पूर्वकालिकम् । स्मृत्वैव श्लाघनं लोके बन्धुलक्षणमुच्यते ॥
५२२	प्रेमपूर्वकबान्धव्यं कस्यचिल्लभ्यते यदि । तदेव सम्पद: सर्वा: तस्मै यच्छेत् सदातना ॥:
५२३	प्रेमपूर्वकबान्धव्यरहितस्य हि जीवनम् । जलपूर्णतटाकस्य तीराभावसं भवेत् ॥
५२४	बन्धुसाह्यकरो यस्तु सदा बन्धुभिरावृत: । तेन सम्पादितं वित्तं प्रयोजनकरं भवेत् ॥
५२५	बन्धुनां धनदातारं प्रियभाषणतत्परम् । तं सर्वदा बन्धुवर्गास्तिष्ठन्ति परिवेष्टिता: ॥
५२६	पृथिव्यां दानशौण्डस्य जितक्रोधस्य भूपते: । वशंवदा सदा तिष्ठेत् सकला बन्धुसन्तति: ॥
५२७	काक: स्वीयान् समाहूय भक्षयेदार्जितं च तै: । स्वार्जितं बन्धुभि: साकं भुंङ्‌क्ष्व सम्पत्स्थिरा भवेत् ॥
५२८	साम्यबुद्धिं विना राजा योग्यताभेदमूलकम् । विभज्य सर्वान् य: पश्येत् तस्य स्युर्बान्धवा: समे ॥
५२९	स्थितं बान्धव्यमादौ यद् हेतुना केनचित् स्वत्: । छिन्नं तद् हेतुनान्येन् पूर्ववत् पुनरेधते ॥
५३०	स्नेहं छित्वा गतं पश्चादागतं स्वार्यकरणात् । अलोच्य तं तु गृह्णीयादुपकृत्य महीपति: ॥

अधिकार ५४. अविस्मरणम्
५३१	सुखभोगासक्ततया कर्तव्यार्थस्य विस्मृति: । चण्डकोपोद्भवानर्थात्, अधिकानिष्टदा भवेत् ॥
५३२	नरस्य नित्यदारिद्र्यं यथा बुद्धिं विनाशयेत् । विस्मृति: समये तद्वनाशयेत् प्रथितं यशा: ॥
५३३	पुरुषार्थचतुष्काप्‍त्यै यत्नमाचरतामपि । न ते सिध्यन्ति विस्मृत्या नेदं पार्थिवमात्रकम् ॥
५३४	बाह्यदुर्गैर्नास्ति लाभो भये तु हृदये स्थिते । स्थितोऽपि विभवो व्यर्थो यदि स्याद्विस्मृतिर्नरे ॥
५३५	प्रथमं विपदं प्राप्तां विस्मृत्या त्वनिवारयन् । खेदे समीपमायाते पश्चादुद्विजते नर: ॥
५३६	अविस्मृतिसमारव्येन् गुणेन सदृशं वरम् । सर्वत्र सर्वकालेषु न तिष्ठेत् क्षेमदायकम् ॥
५३७	असाध्यमिदमित्येतत् तस्य नास्ति कदाचन । अविस्मृत्या साधनीयं कर्म कर्तुं यतेत् य: ॥
५३८	श्लाघितं नीतिशास्त्रज्ञै: क्रियतां कर्म सादरम् । अकुर्वाणस्य विस्मृत्या सप्त जन्म वृथा भवेत् ॥
५३९	सन्तोषकाले गर्वेण कर्तव्यं यस्तु विस्मरेत् । स्मर्तव्यास्तेन विस्मृत्या पुरा नाशवशंगता: ॥
५४०	चिकीर्षितमविस्मृत्य जागरूकतयाऽनिशम् । तत्प्राप्‍त्यै यतमानेन वाञ्छितं साध्यते ध्रुवम् ॥

अधिकार ५५. नीतिपरिपालनम्
५४१	पक्षपातं विना राज्ञा माध्यस्थ्यमवलम्बता । यथाशास्त्रं दण्डदानं नीतिपालनमुच्यते ॥
५४२	लोके जीवगणा: सर्वे वर्तन्ते वृष्टिकांक्षुण: । देशे जनास्तथा राज्ञ: कांक्षन्ते नीतिपालनम् ॥
५४३	विप्रप्रवर्तितं वेदं धर्मं वेदेषु बोधितम् । लक्ष्यीकृत्य न्याय्यमार्गे रक्षणं राजलक्षणम् ॥
५४४	स्ववशे मानवान् कृत्वा रक्षन्तं न्याय्यवर्त्मनि । महीपतिं प्रजा: सर्वा: प्रेक्षन्ते प्रीतिपूर्वकम् ॥
५४५	नीतिशास्त्रानुरोधेन रक्षतो धर्मवर्त्मना । राज्ञो देशे कालवृष्टि: सस्यावृद्धिश्च जायते ॥
५४६	शूलमात्रेण भूपालो जयं युद्धे न विन्दते । लभते नीतिदण्डेन जयं, दण्डो ऋजुर्यदि ॥
५४७	नीतिदण्डेन सकलं जगद्य: पाति पार्थिव: । स एव नीतिदण्डस्तं पालयेन्नात्र संशय: ॥
५४८	जनानां सुलभो भूत्वा तेषां श्रुत्वा च वाञ्छितम् । अयच्छन् पार्थिवो नीतिं सापवादो विनश्यति ॥
५४९	शत्रुभ्यो रक्षणं नृणां, दण्डनादपराधिनाम् । पापापनोदनं, राज्ञां धर्म एव न पापदम् ॥
५५०	मृतिदण्डप्रदानं तु पापिनामाततायिनाम् । तृणानिर्मूलनसमं रूढसस्याभिवृद्धये ॥

अधिकार् ५६. अनीत्यापालनम्
५५१	जनहिंसापरो राजा न्यायातीतपदानुगा: । निर्घुणाद् घातकाच्चापि भुवि क्रूरतमो मत: ॥
५५२	नीत्या पालयता राज्ञा प्रजाभ्यो वित्तयाचनम् । चोरेण शूलिना पान्थात् वित्तचौर्यसमं मतम् ॥
५५३	देशे दिने दिने जाताननर्थान् विमृशन् नृप: । परिहारमकुर्वाण: क्षीणराज्य: क्रमाद्भवेत् ॥
५५४	भाव्यनर्थमनालोच्य न्याय्यमार्गविरोधत: । भूपस्य रक्षतो वित्तं नश्येत् तेन प्रजा अपि ॥
५५५	अधर्मपालनोद्‍भूतक्लेशभाजां नुणां भुवि । अश्रुपात: श्रियं राज्ञो नाशयेदायुधात्मना ॥
५५६	विन्दते सुस्थिरां कीर्ति भूपो धर्मेण पालयन् । अनीत्या पालयन् राजा नष्टकीर्तिर्भविष्यति ॥
५५७	दयाधून्यमहीपालपाल्यमाननृणां स्थितम् । वृष्टिहीनप्रदेशस्थजनास्थितिसमां विदु: ॥
५५८	धर्ममार्गं समुल्लंघ्य रक्षत: पृथिवीपते: । देशे सतां तु दारिद्रयात् सम्पत्क्लेशाय कल्पते ॥
५५९	पयोधरा न वर्षन्ति काले वृष्टिश्च निष्फला । धर्म्य पन्थानमुल्लंघ्य नृपे शासति मेदिनीम् ॥
५६०	अरक्षति भुवं भूपे पथा न्यायानुरोधिना । विप्रा: क्षुतिं विस्मरेयु: न दद्यु: पशव: पय:

अधिकार ५७. निर्भयत्वम्
५६१	दुष्ट विचार्य ताटस्थ्यात् पुनस्तं दोषकर्मण: । निवारयन् पालयेद् य: स भूपाल इतीर्यते ॥
५६२	दण्डयेषु कठिनो भूत्वा दण्डनावसरे सति । लघु दण्डयतो राज्ञ: सम्पत्तिष्ठेदचञ्चला ॥
५६३	अधर्मपालनाद्यस्य प्रजा: स्युर्भयाविह्वला: । अचिरादेव भूपाल: स लयं  यास्यति ध्रुवम् ॥
५६४	"अस्माकं पार्थिव: क्रूर" इति देशजनेरितम् । य एतच्छुणुयाद्वाक्य> क्षीणायु: स विनश्यति ॥
५६५	अप्रसन्नमुखो नृणामगम्य: सुलभेन य: । महीपालस्तस्य वित्तं भूताविष्टमिव वृथा ॥
५६६	दाक्षिण्यगुणहीनस्य कटुवाक्यप्रयोगिण: । भूपस्य निखिलं वित्तमस्थिरं क्षीयते क्षणात् ॥
५६७	कटुवाक्यमधर्मेण पालनं च महीभुजाम् । अरिविध्वंसनापेक्षिसत्त्वनिर्मूलहेतुकम् ॥
५६८	अनालोच्यैव सचिवै: कृते कार्ये च विघ्निते । य: कुप्येत् सचिवान् राजा क्षीयन्ते तस्य सम्पद: ॥
५६९	पूर्वं दुर्गमनिर्माय राजा युद्धभुवं गत: । विमेक्तोऽनुचरै: सर्वैर्भीत: सन् क्षयमाप्नुयात् ॥
५७०	नियुज्य विद्यारहितान् मुख्यस्थानेषु भूपति । पालयेद्यादि तर्ह्येतै: भूमेर्भारो निरर्थक: ॥

अधिकार ५८. दाक्षिण्यम्
५७१	तदैव भविता लोके प्रजानां सुखजीवनम् । दाक्षिण्यगुणसम्पूर्ति: यदा स्यात् पृथ्वीपतौ ॥
५७२	लोको जीवति दाक्षिण्यात् तद्विहीननरा भुवि । यदि जीवन्ति तैर्भूमे: भार एव न संशय: ॥
५७३	साहित्येन विना गानं यथा स्यान्न मनोहरम् । दाक्षिण्यवर्जितं कुत्स्नं जगत्तद्वन्निरर्थकम् ॥
५७४	दाक्षिण्यगुणहीनस्य किं नेत्राभ्यां प्रयोजनम् । ते ह्यलंकाररूपेण लसत: केवलं मुखे ॥
५७५	नेत्रस्यालंकरणं पुंसां दाक्षिण्यगुण इष्यते । तद्विहीनं तु नयनं धत्ते व्रणसमानताम् ॥
५७६	स्थितेऽपि नेत्रे दाक्षिण्यगुणहीनो भवेद्यदि । अचञ्चलमहीरूढतरुरेव स मानव: ॥
५७७	दाक्षिण्यवर्जिता मर्त्या नेत्रहीना मता भुवि । केचिन्नयनवन्तोऽपि सन्ति दाक्षिण्यसंयुता: ॥
५७८	दाक्षिण्यगुणशीलस्य गच्छतो न्याय्यवर्त्मनि । पार्थिवस्य वशे कृत्स्नं जगद्वर्तेत सुस्थिरम् ॥
५७९	कृतापराधिनि जने दाक्षिण्यं सम्प्रदर्श्य च । तद्देषसहनं राज्ञां भवेत् स्वाभाविको गुण: ॥
५८०	सुहृद्दत्तं विषं चापि पीत्वा प्रत्ययकारणात् । मैत्रीं च तेन कुर्वन्ति दाक्षिण्यगुणकांक्षिण: ॥

अधिकार: ५९. चारप्रेषणम्
५८१	पार्थिवश्चारपुरुषं नीतिशास्त्रं तथोत्तमम् । इमे नेत्रसमे कृत्वा पालयेदनिशं भुवि ॥
५८२	सर्वकाले सर्वदेशे प्रवृत्तान् विषयान् समान् । बुध्वा शीघ्रं चारमूलाद्रक्षणं राजलक्षणम् ॥
५८३	स शत्रुवशमापन्न: पार्थिव: क्षयमाप्नुयात् । बुध्वापि विषयान् चारौ: य: पूर्वं न विचारयेत् ॥
५८४	सेवकान् बान्धवान् शत्रून् सर्वान् वाचा च कर्मणा । विमृश्य राज्ञे विषयदाता चार इति श्रुत: ॥
५८५	परदुर्ज्ञेयविषयान् निर्भीत: शत्रुसन्निधौ । गूढार्थगोपनपटु: चार इत्यभिधीयते ॥
५८६	शास्त्रागारादिकं क्षिक्षुवेषो गत्वा विचार्य च । ज्ञातोऽपि शत्रुभिर्धीरो य: स्याच्चार: स गण्यते ॥
५८७	अनेकगुप्तविषयान् बहिरानाय्य मेधया । ज्ञात्वा यथावद् भूपाय कथनं चारलक्षणम् ॥
५८८	चारणैकेन कथितमन्यचारेण चेरितम् । एकार्थकं यदि भवेत् गृह्यतां तत् त्यजेतरम् ॥
५८९	परस्परमसंवेद्यान् त्रयश्चारान् नियोज्य तु । त्रिभिरुक्तोऽपि विषय: समश्चेद् गृह्यतामयम् ॥
५९०	चाराय देयं सन्मानं राज्ञा गुप्तं न तद् बहि: । नो चेद् गुप्तार्थविषय: सर्वैश्च विदितो भवेत् ॥

अधिकार: ६०. उत्साहसम्पत्ति:
५९१	उत्साहहितो लोके सम्पन्न इति कथ्यते । तदभावे भवेद्रिक्त इतरै: सहितोऽपि स: ॥
५९२	उत्साहसदृशं वित्तं स्थिरं लोके न वर्तते । धनमन्यत्क्रमाच्छीघ्रं ध्रुवं विलयमेष्यति ॥
५९३	नष्तायामपि सम्पत्तौ स तु खेदं न विन्दते । उत्साहरूपसम्पत्त्या सदा य: सहितो भुवि ॥
५९४	अनाहूतापि लक्श्मीस्तं स्वयमन्विषय विन्दते । यस्मिन्नकुण्ठितोत्साहो विद्यते सर्वदा नरे ॥
५९५	दैर्घ्यं प्रसूननालस्य नीरागाधनिबन्धनम् । तथा जीवितवृद्धिश्र स्यादुत्साहनिबन्धना ॥
५९६	भूपेन चिन्त्यतां स्वीयमौन्नत्यं प्रति सर्वदा । कार्यं भवतु वा मा वा श्लाघ्यते यत्नवान्नरै ॥
५९७	औन्नत्यं न विमुञ्चन्ति बाणविद्धा अपि द्विपा: । तद्वदुत्साहवन्तोऽपि न विघ्नाद्विरमन्ति हि ॥
५९८	उत्साहवर्जितनृपा "वयं दानागुणान्विता: " इति मत्वा न वै दोषमाप्नुवन्ति कदापि ते ॥
५९९	महाकायसमायुक्त: क्रूरदन्तसमन्वित: । गजेऽपि व्याघ्रमालोक्य भीत: सद्य: पलायते ॥
६००	नराणां बलमुत्साह: तद्विहीननरा द्रुमा: । आकारेणैव ते वृक्षा: निष्फलाश्च निरर्थका: ॥

=================================================================